Kunst en cultuur maken de stad gezond

Dansen met parkinson, tekenen met een depressie, muziek bij een operatie. Steeds meer speelt kunst een rol in onze gezondheidszorg. ‘Als mensen met de ziekte van Parkinson dansen, verbetert hun spraak en stemming en gaan ze soepeler bewegen’, zegt Tineke Abma. Ze is sinds een jaar bijzonder hoogleraar Kunst & Zorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

‘Het is de eerste leerstoel in Nederland – en misschien wel wereldwijd – die helemaal gericht is op de impact van kunst, cultuur en creativiteit op de gezondheid en het welzijn van mensen’, vertelt Tineke. De leerstoel is haar op het lijf geschreven. ‘Ik ben altijd al een enorme kunstliefhebber geweest. Als meisje zat ik alleen maar te tekenen. En ik was aan het dansen.’ Na haar studie verpleegkunde ging ze aan de EUR Beleid en Management in de Gezondheidszorg studeren. In onderzoek naar patiënten met depressie en psychosen, ontdekte ze dat je hun beleving heel goed kunt onderzoeken met foto’s en tekeningen. ‘Laat mensen een tekening maken van hun lichaam en je krijgt een totaal ander en veel diepgaander verhaal.’

Dansen met parkinson
De leerstoel Kunst & Zorg is opgezet vanuit een samenwerking tussen zorgorganisatie Cordaan, Museum van de Geest en Erasmus School of Health Policy & Management.
Tineke ziet ook hoe in Rotterdam, de stad waar ze al veertig jaar woont, kunst wordt ingezet in de zorg. ‘Wij doen onderzoek met Marc Vlemmix. Hij heeft een dansgezelschap voor mensen met parkinson, multiple sclerose en reuma. Zelf heeft hij ook parkinson. Hij repeteert in het Luxor Theater dat overdag ruimte biedt aan culturele makers uit de stad. Uit ons onderzoek blijkt dat de dansers zich weer mens voelen in plaats van patiënt. Door deel uit te maken van een sociaal verband voelen ze zich weer geworteld, gezien en gehoord. Ze horen erbij.’

Dat geldt ook voor Mich Simon. Als spoken word artiest YoungMichPoetry maakt hij voorstellingen en werkt hij bijvoorbeeld samen met het Rotterdams Philharmonisch Orkest. ‘Hij komt van Zuid en zet zich in voor jongeren die te maken hebben met armoede, schulden en verslaving. Daar is veel schaamte over. Mitch stimuleert ze om dat in een artistieke vorm te gieten.’ Hij is een rolmodel en biedt jongeren een kans om te werken in zijn productiehuis FLOW. ‘Hij heeft echt een missie. Om mensen uit zijn eigen community uit de onzichtbaarheid te halen. En als ze talent hebben om door te stromen naar culturele instellingen.’

Music as Medicine
Tineke werkt ook samen met zorgorganisaties zoals het Erasmus MC. Ze ontwikkelde een honoursclass voor studenten geneeskunde zodat zij al in hun opleiding leren hoe ze kunst en creativiteit kunnen inzetten in hun werk. Een mooi voorbeeld daarvan is het programma Music as Medicine, ontwikkeld door chirurgen en anesthesiologen van Erasmus MC. ‘De grootste problemen bij mensen die geopereerd worden is dat ze pijn hebben, dat ze angstig en gestrest zijn. Zij doen al tien jaar onderzoek waarbij patiënten naar muziek luisteren tijdens en na een operatie. En ze zien dat het werkt: patiënten hebben minder pijn, minder stress, minder angst en slapen beter. Er is meer tevredenheid over de ziekenhuisopname. Ze zijn er bovendien sneller weer uit. En dat scheelt natuurlijk ook in de kosten.

Dit zou zorgbestuurders en beleidsmakers moeten aanspreken. Met de wetenschappelijke inbedding van de leerstoel Kunst & Zorg kan Tineke juist hen bereiken. ‘Uit onderzoek bij zorgorganisatie Cordaan blijkt dat iedere euro die ze daar in kunst en cultuur steken, maar liefst 3,5 euro oplevert aan maatschappelijk rendement. Denk daarbij aan meer kwaliteit van leven, meer werkplezier voor mensen in de zorg, minder kosten voor de zorgverzekeraar en gemeente. Het inzetten van kunst in de zorg is economisch gezien heel doeltreffend.’

Manchester
Vanuit die gedachte is het niet verwonderlijk dat Tineke samen met Said Kasmi, wethouder Onderwijs, Cultuur en Evenementen in Rotterdam op bezoek ging in Manchester om het Creative Health-programma te bekijken. ‘Manchester is een vergelijkbare stad als Rotterdam. Van oudsher een havenstad, veel industrie, met een relatief arme bevolking. We weten dat gezondheid sterk wordt bepaald door sociale factoren. Met Creative Health hebben zij kunst en cultuur en preventie en zorg met elkaar verbonden. En gezamenlijk beleid gemaakt hoe de bevolking in Manchester door het inzetten van kunst en cultuur gezonder kan worden en gezond kan blijven. En daar worden goede resultaten mee geboekt.’

Wat Tineke betreft gaat ook Rotterdam veel meer inzetten op kunst en cultuur als middel om de stad gezonder te maken. ‘Binnenkort is er een grote townhall meeting waarin we met alle stakeholders in de stad – zorgverzekeraars, gemeente, zorgaanbieders, cultuurpartners, bewoners en ervaringsdeskundigen – bij elkaar komen om hier stappen in te gaan zetten.’

Kunst in het alledaagse leven
De sociaal-artistieke projecten in de stad, zoals Marc Vlemmix Dance Company en YMP moeten volgens Tineke worden versterkt om meer mensen te bereiken. Ook het kunstonderwijs voor kinderen zou ze willen stimuleren, omdat ze dit niet altijd van huis uit meekrijgen. ‘Laat ze kennis maken met capoeira, dansen en drummen. Zodat ze ervaren dat je er rustiger van kan worden, minder gespannen en vrolijker.’ Kunst was in vroeger tijden meer onderdeel van ons alledaagse leven, en dat moet weer terugkomen, vindt Tineke. ‘Mensen moeten soms over een drempel heen. Maar als ze er eenmaal overheen stappen, zijn ze niet meer te houden. Dan trekken ze anderen erbij en willen ze ermee door. Dat is echt heel mooi.’

Fotografie: Rosan Chinnoe en Fenna Schaap.