Icoon, verbinder en voor iedereen een podium

Een van die mensen was Riek Bakker, de toen net aangestelde directeur Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam. Toen ze haar plannen opperde, kwamen de asbakken van verschillende kanten over de overlegtafels naar haar hoofd, herinnert zij zich. Lang niet iedereen was overtuigd van de noodzaak voor een brug die twee totaal verschillende helften van de stad met elkaar zou verbinden. Die een economische motor en versneller zou zijn voor de ontwikkeling van de stad. Die het ontstaan van de Kop van Zuid zoals zij het vervallen havengebied op de linkeroever van de rivier noemde, mogelijk zou maken.

Het was dáár, op Zuid, dat Riek haar lobby begon en de kiem plantte voor haar ambitieuze plan. En de Rotterdammers van Zuid zeiden ‘ja’. Want Zuid wilde vooruit, en niet zo’n beetje ook. Ze zeiden ‘ja’ tegen deze no-nonsense vrouw met visie. Deze doorzetter met ideeën in wie ze zich wel herkenden, want hoe Rotterdamser wil je het hebben. Hun Zuid zou letterlijk op de kop worden gezet en Riek liet hen zien wat het zou kunnen worden: dat het nodig was en dat het kon. Dus klommen ze samen op de barricaden. Mouwen op en muil open, zoals het een Rotterdammer betaamt.

Vervolgens was er een stadsbestuur dat de ruimte zag en het lef had om te investeren. In de variant waar Riek zich sterk voor maakte. Heel anders dan wat de stad gewend was: een gewaagd ontwerp van de jonge architect Ben van Berkel. Kosten: 365 miljoen gulden. En dat, zegt Riek, was dé grote wending in het hele verhaal. “Had het gemeentebestuur het niet aangedurfd en haar nek niet uitgestoken, dan was Rotterdam een heel andere stad geworden. De les die andere steden van Rotterdam kunnen leren? Een overheid die in tijden van crisis durft te investeren in een heel stadsdeel – de helft van de stad – waarvan iedereen dacht: dat is niks, en dat wordt niks. Die dat momentum aangrijpt en zegt: juist nu. In combinatie met participatie; want krijg je je bewoners niet mee, dan gaat het niet werken.”

Architect Michiel Raaphorst van V8 Architects en met zijn bureau ontwerper van het Nederlandse paviljoen op de Wereldtentoonstelling in Dubai, maakte de bouw van de Erasmusbrug van dichtbij mee. Voordat hij met zijn bureau neerstreek aan de voet ervan, woonde hij er als jonge architectuurstudent anti-kraak. “Nog steeds kijk ik elke dag met verwondering en ontzag naar deze brug. Wat mij blijft verbazen is hoe tijdloos en tegelijk expressief dit bouwwerk is. Sommige ontwerpen lossen na verloop van tijd op in hun omgeving. Deze brug niet, hij valt altijd op; het is een echt icoon.”

Volgens hem heeft de brug het ultieme Bilbao-effect. Een architectonisch ontwerp dat de omgeving uit zijn schaduw haalt. Zoals het Guggenheim museum dat de Noord-Spaanse stad Bilbao op de lijst van trendy stedentrips zette en het gebied een economische boost gaf. “Dat effect heeft de Erasmusbrug ook, met name op wat in Zuid gebeurt. Daarmee is het behalve een toonbeeld van moed, lef en kracht vooral een manifest van die tijd. Een oprecht geloof in de kracht van een onderscheidend ontwerp en dat inzetten om een plek op de kaart te zetten. Zo zou het altijd moeten zijn met ontwerpen: niet verzanden in procedures en regelgeving, maar ruimte geven aan ambities en vergezichten.”

“In het Nederlandse Paviljoen dat we hebben ontworpen voor Dubai World expo in 2020, zie je ook terug wat er gebeurt als je ruimte krijgt én geeft. Wij kregen drie jaar geleden de ruimte van onze opdrachtgever; de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. ‘Ontwikkel een paviljoen waar water, energie en voedsel samenkomen. Maak een team, dit is het budget, bouw het op en breek het later weer af.’

De Erasmusbrug maakte niet alleen de ontwikkeling van Zuid mogelijk maar had, zoals Riek voorzag, een vliegwieleffect op heel de stad. “Het hart van de stad was in de Tweede Wereldoorlog platgebombardeerd en sindsdien vergeten. De ingreep en de investering in de Kop van Zuid met de brug en de hele verdere infrastructuur zoals het metrostation bleek een nieuwe hartlijn te zijn en had zijn weerslag op het stadscentrum. Ja, de brug was duur maar heeft de stad drie keer zo veel opgeleverd.”

Want Rotterdam is ongekend populair: de coolste stad van Nederland, walhalla voor architecten, Manhattan aan de Maas voor investeerders, grootstedelijk en internationaal voor expats. Zelfs Amsterdammers wagen de overstap naar 010 omdat ze hier de ruimte, fysiek en mentaal, ervaren die ze in hun eigen stad missen. Niet alleen financieel heeft de brug de stad veel opgeleverd. Ze is ook van emotionele waarde: Rotterdammers zijn trots op ‘hun’ brug en identificeren zich ermee. De ‘Zwaan’ zien is thuiskomen na vakantie.

Het idee dat de brug er tot voor vijfentwintig jaar geleden niet was, is niet meer voor te stellen. De brug is een icoon geworden, en een metafoor. Zoals de Euromast in 1961 symbool stond voor het Rotterdam dat uit zijn as herrees, zo staat de Erasmusbrug voor het ‘nieuwe Rotterdam’. Voor de Rotterdammer in Michiel is de brug een universeel symbool voor de toekomst, voor iedereen die de stad rijk en divers maakt. “De brug die niet alleen noord en zuid met elkaar verbindt, maar alle soorten mensen en momenten. Alles gebeurt op die brug: de vuurwerkshow met Oud & Nieuw, de jaarlijkse marathon waar de hele wereld naar kijkt, het Eurovisie Songfestival, maar ook demonstraties. Of je nu ergens voor of tegen bent, de brug is er altijd en is voor iedereen een podium.”